Weksel - co to jest i do czego służy?

Co to jest weksel?

Istotę weksla stanowi pisemne zobowiązanie do zapłaty. Jak to wygląda w praktyce? Po prostu między stronami dochodzi do zawarcia umowy, w której trasant (wystawca weksla) zobowiązuje się do uregulowania w wyznaczonym terminie określonej kwoty na rzecz remitenta (wierzyciela wekslowego).

Weksel wystawia się:

• jako zabezpieczenie kredytu,
• jako zabezpieczenie pożyczki,
• w momencie gdy nabywca towaru nie ma wystarczających środków na pokrycie wierzytelności.

Szczegółową regulację o wekslach znajdziesz w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe dostępnej tutaj: prawo.sejm.gov.pl.

Funkcje weksla:

• kredytowa - weksel może być wystawiony w celu odroczenia terminu płatności za towar lub usługę do daty, która znajdzie się na tym wekslu;
• płatnicza - weksel można wręczyć zamiast zapłaty za zakupiony towar lub usługę;
• gwarancyjna - weksel może być zabezpieczeniem zobowiązania pieniężnego i to zarówno istniejącego w chwili wystawienia weksla, jak i w chwili zobowiązania przyszłego;
• obiegowa - prawa z weksla mogą być przenoszone w drodze indosu na inne osoby;
• refinansowa - weksel pozwala jego posiadaczowi na uzyskanie sumy wekslowej pomniejszonej o dyskonto i prowizję banku przed terminem jego płatności.

Rodzaje weksli

W polskim prawie wekslowym można wyróżnić dwa podstawowe typy dokumentów wekslowych:

• ze względu na osobę dłużnika
• ze względu na osobę wierzyciela

W zależności od tego, kto będzie zobowiązany do uregulowania należności wynikającej z weksla, wyróżnić można:

• weksle własne (sola),
• weksle trasowane (trata).

Weksel własny

Weksel własny - inaczej suchy, prosty, sola - to papier wartościowy, który zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy weksla do zapłacenia remitentowi określonej sumy pieniężnej w danym miejscu i czasie. W tym przypadku płatnikiem sumy wekslowej jest wystawca weksla. Weksel własny stwarza bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.

Weksel trasowany

Weksel trasowany - inaczej ciągniony, przekazany, trata - jest to papier wartościowy, który zawiera skierowane przez trasanta do oznaczonej osoby (trasata) bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężny w danym miejscu i czasie określonej osobie (remitentowi). Weksel ten również stwarza bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. Weksel trasowany staje się pełnowartościowym papierem w obrocie z chwilą jego przyjęcia przez trasata. Przyjmuje on wówczas na siebie zobowiązanie zawarte w treści weksla.

Weksel in blanco

Weksel in blanco jest wekslem celowo nieuzupełnionym w chwili jego wystawienia takimi elementami, które są konieczne do jego ważności. Elementem brakującym jest najczęściej suma wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem, w którym ustalają oni w jaki sposób oraz przy zajściu jakich okoliczności weksel in blanco może być uzupełniony o brakujące elementy w momencie emisji weksla.

Aby dokument mógł zostać uznany za weksel in blanco, musi on spełniać dwa warunki:

• musi być na nim umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych złożony w zamiarze zobowiązania się wekslowo;
• niezupełność treści weksla musi być zamierzona.

Wystawca weksla in blanco i jego posiadacz ponoszą ryzyko, że remitent uzupełni ten weksel niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Dłużnik wekslowy nie może zasłaniać się zarzutem, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem, chyba że posiadacz weksla nabył go w złej wierze albo przy jego nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Zatem wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z umową, nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie powoduje jej ograniczenie do granic zawartych porozumieniem.

Gdy weksel in blanco zostanie uzupełniony w sposób zgodny z umową, to staje się on wekslem zwykłym. Jest to szczególnie popularne rozwiązanie w obrocie bankowym, gdzie stosowane są jako jedna z form zabezpieczenia kredytu.

Elementy weksla i klauzule wekslowe

Weksel wystawia się w formie pisemnej. Trzeba go podpisać odręcznie. Zgodnie z ustawą - Prawo wekslowe, weksel powinien zawierać następujące elementy:

1. nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2. polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3. nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
4. oznaczenie terminu płatności;
5. oznaczenie miejsca płatności;
6. nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
7. oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
8. podpis wystawcy weksla.

Jeżeli w dokumencie wekslowym nie zostanie zawarty chociażby jeden z tych elementów, dokument nie będzie uważany za weksel. Na wekslu nie musi jednak znajdować się termin oraz miejsce płatności, bowiem wówczas, zgodnie z przepisami prawa wekslowego, weksel uważa się za płatny za okazaniem w miejscu płatności lub miejscu zamieszkania trasata.

Oprócz wskazanych elementów weksla, które są zasadniczo obowiązkowe, na wekslu mogą znaleźć się dodatkowe informacje - tak zwane klauzule wekslowe.

Klauzule wekslowe dzieli się na cztery rodzaje, z których każdy z nich wywołuje odmienny skutek dla stron weksla:

Klauzula skuteczna - klauzula ta wywołuje skutki określone prawem wekslowym. Chodzi o to, że klauzula skuteczna wywołuje skutki przewidziane w ustawie. Do klauzul skutecznych należą:

• klauzula domicylu - wskazuje osobę trzecią, która będzie odpowiedzialna za przyjęcie płatności sumy wekslowej;
• klauzula zakazująca dalszego zbywania weksla („nie na zlecenie”), której zapis precyzuje w jakich sytuacjach można przenieść prawa do weksla;
• klauzula ewikcyjna (bez obliga) - indosant ogranicza odpowiedzialność za zapłatę;
• klauzula wtórnikowa - obowiązuje do wystawienia weksla jedynie w jednym egzemplarzu.

Klauzula obojętna - umieszczenie na wekslu tego typu klauzuli nie wywołuje skutków z punktu widzenia prawa wekslowego. Zapisy takie uznaje się za „niepisane”. Należą do nich:

• klauzula zwolnienia wystawcy z odpowiedzialności za zapłatę,
• klauzula odsetkowa, która zastrzega oprocentowanie sumy wekslowej.

Klauzula zakazana - zamieszczenie takiej klauzuli jest niezgodne z prawem wekslowym i powoduje nieważność samego weksla. Przykładem takiej klauzuli może być pisemne uzależnienie spełnienia zobowiązania wekslowego od jakiegokolwiek warunku. Jest to klauzula zakazana, bowiem weksel jest zobowiązaniem bezwarunkowym.

Klauzula pozawekslowa - ma znaczenie jedynie dla stosunków pozawekslowych. Do tej grupy zalicza się:

• klauzula waluty - wskazuje za jaki towaru lub usługę został wystawiony weksel,
• klauzula pokrycia - określa z jakich środków trasat ma uregulować wierzytelność,
• klauzula zawiadomienia - pełni funkcję informacyjną,
• klauzula powołująca - wyznacza rodzaj płatności, którą otworzył bank.

Dłużnicy i wierzyciele wekslowi

Porozumienie wekslowe zawierają dwie strony - z jednej strony jest to wystawca (trasant), a z drugiej jest to adresat (remitent). W praktyce jednak podział stron jest bardziej rozbudowany. Często bowiem bywa tak, że płatnikiem sumy wekslowej nie jest wystawca weksla, a osoba trzecia, której zlecono zobowiązanie.

Podobna sytuacja może zajść po stronie, która oczekuje zapłaty, na przykład gdy remitent przenosi prawo wypłacenia sumy wekslowej na innego wierzyciela. Tak więc, w zależności od sytuacji dłużnikami i wierzycielami wekslowymi mogą być różne osoby.

Dłużnikami wekslowymi mogą być:

• trasat - osoba, której wystawca weksla zleca zapłatę sumy wekslowej;
• przyjemca (akceptant) - trasat, który przyjął na siebie zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej;
• wystawca weksla - odpowiada za przyjęcie i za zapłatę weksla przez trasata. Może się uwolnić od odpowiedzialności za przyjęcie weksla przez umieszczenie odpowiedniej klauzuli;
• poręczyciel wekslowy (avalista) - osoba trzecia, która poręcza swoim podpisem na wekslu zapłatę sumy wekslowej przez dłużnika wekslowego;
• indosant (żyrant) - osoba przenosząca prawa z weksla poprzez indos;
• akceptant przez wyręczenie - jest to osoba wskazana przez wystawcę, indosanta lub poręczyciela, która ma przyjąć lub zapłacić weksle w potrzebie;
• osoba podpisująca weksel w imieniu innej osoby nie posiadająca takiego umocowania albo z przekroczeniem umocowania;
• regresat - osoba odpowiadająca z weksla w drodze regresu.

Wierzycielami wekslowymi mogą być:

• remitent - osoba, na rzecz której ma być dokonana zapłata z weksla;
• indosatariusz - posiadacz weksla, który nabył go w drodze indosu;
• wyręczyciel - osoba dokonująca zapłaty za dłużnika wekslowego, która staje się później jego wierzycielem;
• regredient - osoba żądająca zapłaty sumy wekslowej w drodze regresu.

Indos - przenoszenie praw z weksla

Przenoszenie praw z weksla następuje poprzez indos, który jest pisemnym oświadczeniem zbywającego. Oświadczenie to składane jest na wekslu lub przedłużku. Osoba, która zbywa indos nazywana jest indosantem, a osoba, która go nabywa - indosatariuszem.

Do przeniesienia prawa z weksla konieczne jest jego wydanie oraz nieprzerwany szereg indosów (chodzi o sytuację, gdy każdy indosatariusz opiera swoje prawa na poprzednim indosie imiennym). Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta, a w przypadku weksli na zlecenie własne - od wystawcy. Zbycie weksla nie jest możliwe, jeżeli w jego treści została zawarta klauzula „nie na zlecenie”.

Wyróżnia się następujące rodzaje indosu wekslowego:

• indos zupełny (imienny), który wskazuje osobę indosatariusza,
• indos in blanco (niezupełny, na okaziciela), który nie wymienia osoby indosatariusza,
• indos pełnomocniczy (zastępczy), który udziela indosatariuszowi upoważnienia do wykonywania praw indosanta,
• indos zastawniczy, który ustanawia indosant w momencie oddania weksla w zastaw.

Oprócz indosu, innymi sposobami na przeniesienie prawa z weksla są:

• przelew,
• dziedziczenie,
• wręczenie.

Protest wekslowy i regres

Protest wekslowy można sporządzić wyłącznie u notariusza, głównie z powodu odmowy przyjęcia weksla przez trasata lub odmowy zapłacenia sumy wekslowej. Protest można sporządzić również z powodu braku daty przyjęcia weksla, odmowy wydania oryginału weksla, odmowy wydania wtóropisu weksla, odmowy złożenia sumy do depozytu sądowego.

Sporządzenie protestu jest warunkiem do dokonania regresu (poszukiwania zwrotnego), chyba że na wekslu zawarto klauzulę „bez protestu” - wówczas regresu można domagać się bez protestu wekslowego.

Poszukiwania zwrotnego może wykonać posiadasz weksla przeciwko indosantom, wystawcy lub innym dłużnikom wekslowym:

• po terminie płatności, jeżeli zapłata nie nastąpiła
• przed terminem płatności, jeżeli odmówiono przyjęcia w całości lub w części, otwarto postępowanie układowe albo jeżeli ogłoszono upadłość trasata lub wystawcy weksla.

Dochodzenie roszczeń wekslowych w postępowaniu cywilnym

Roszczenia z weksla można dochodzić na drodze sądowej. Wniesiony pozew może być rozpoznany w postępowaniu nakazowym, gdzie sąd wyda nakaz zapłaty na wniosek powoda zawarty w pozwie. Wówczas nakaz zapłaty sąd wydaje na podstawie złożonego pozwu oraz załączonym do oryginału weksla. Wydany nakaz zapłaty wyznacza dwutygodniowy termin na zapłatę sumy wekslowej lub na wniesienie przeciwko niemu zarzutów, a następnie zostaje przesłany do wierzyciela oraz dłużnika.

Po upływie dwóch tygodni nakaz zapłaty staje się wykonalny i może być przedmiotem egzekucji komorniczej po nadaniu mu klauzuli wykonalności.

Zobacz także artykuły podobne:

Ile kosztuje faktoring?

Wezwanie do zapłaty, czyli na czym oprzeć żądanie spłaty należności

Rachunek a faktura VAT

Kto to jest faktor oraz faktorant