Wartości niematerialne i prawne

Czym są wartości niematerialne i prawne?

Zgodnie z ustawą o rachunkowości, wartości niematerialne i prawne to zakupione przed przedsiębiorstwo prawa majątkowe, które przeznaczone są do wykorzystania na jego potrzeby, a okres ich użytkowania będzie przekraczał 12 miesięcy. Wartości niematerialne i prawne zalicza się do aktywów trwałych.

Oznacza to, że należy je ująć w sprawozdaniu finansowym wówczas, gdy:

• prawdopodobne jest, że w przyszłości możliwe będzie osiągniecia z nich korzyści majątkowych,
• możliwe jest ich wycenienie w sposób wiarygodny.

Do praw majątkowych zaliczane są w szczególności:

• autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne,
• licencje i koncesje,
• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych,
• know-how, czyli prawo do wykorzystywania wiedzy przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej,
• nabyta wartość firmy,
• koszty zakończonych praw rozwojowych,
• prawa majątkowe przyjęte do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu zaliczane do aktywów trwałych.

Prawa te można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych wówczas, gdy ich przewidywany okres używania jest dłuższy niż rok, zostały przeznaczone na potrzeby własne przedsiębiorstwa lub oddane do używania na podstawie umowy najmu lub dzierżawy oraz nadają się do gospodarczego wykorzystania.

Ponadto, do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się:

• koszty zakończonych prac rozwojowych, czyli koszty, które zostały poniesione na opracowanie nowych produktów i technologii. Obejmują one koszty poniesione przez firmę przed podjęciem produkcji czy zastosowaniem technologii oraz koszty ponoszone na badania albo inny sposób pozyskania wiedzy, która może przyczynić się do wprowadzenia nowej technologii lub polepszenia sposobu produkcji.
  Koszty te można więc podzielić na dwie kategorie:
  1. koszty prac badawczych - wynikają z działań zmierzonych do nabycia nowej wiedzy, poszukiwania nowych alternatywnych urządzeń, procesów lub usług oraz ich udoskonalania.
  2. koszty zakończonych prac rozwojowych - są to aktywowane koszty, które posiadają ściśle określony proces wytwarzania produktu, a jego techniczna przydatność została stwierdzona i udokumentowana.
• wartość firmy, czyli różnica między ceną nabycia a godziwą wartością firmy. Inaczej mówiąc, wartość firmy to aktywa przedsiębiorstwa pomniejszone o jego zobowiązania. Wartość firmy powstaje wówczas, gdy cena nabycia określonej jednostki lub jej części jest wyższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto. Ponadto powstaje ona na skutek połączenia przedsiębiorstw, co polega na nabyciu udziałów w aktywach netto przedsiębiorstwa, które jest przejmowane. Wartość firmy podlega amortyzacji liniowej przez okres 5 lat.

Czego nie można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych?

Do wartości niematerialnych i prawnych nie można zaliczyć między innymi:

• praw wytworzonych we własnym zakresie, np. programów komputerowych wytworzonych we własnym zakresie czy zarejestrowanego znaku towarowego;
• praw, które przedsiębiorstwo posiada w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, które wynikają z transakcji handlowych - są one zaliczane do inwestycji;
• praw oddanych do używania na podstawie umowy spełniającej warunku leasingu finansowego - zalicza się je do aktywów finansowych.

Ujmowanie wartości niematerialnych i prawnych

Wartości niematerialne i prawne nie mają postaci fizycznej, w związku z czym ich identyfikacja może spowodować trudność. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR - 38) określają, jak określić, czy dany składnik może być wartością niematerialną i prawną. Zgodnie z tymi standardami dany składnik majątku można zidentyfikować, gdy:

• można go wyodrębnić i zadysponować nim, na przykład przez sprzedaż, przekazanie, udzielenie licencji czy oddanie do odpłatnego użytkowania osobom trzecim;
• wynika z tytułów umownych lub innych tytułów prawnych bez względu na to, czy jest on zbywalny.

Zarówno na gruncie ustawy o rachunkowości, jak i międzynarodowych standardów, wartościami niematerialnymi i prawnymi przedsiębiorstwa mogą być tylko składniki nabyte, z wyjątkiem kosztów zakończonych prac rozwojowych. Wartości niematerialne i prawne można nabyć:

• w drodze oddzielnej transakcji,
• w transakcji połączenia jednostek gospodarczych,
• w drodze dotacji rządowej,
• w drodze wymiany składników niematerialnych.

Wartość początkowa wartości niematerialnych i prawnych

Wartość początkowa wartości niematerialnych i prawnych to cena, za którą nabytą daną wartość albo koszt, po jakim została ona wytworzona. Wartość początkową ustala się w zależności od sposobu nabycia wartości niematerialnej i prawnej lub w zależności od wejścia w ich posiadanie.

W myśl tej zasady wartość początkową stanowi:

• cena nabycia - w przypadku odpłatnego nabycia wartości niematerialnej i prawnej. Jest to kwota, która obejmuje kwotę należną sprzedającemu - bez naliczonego podatku VAT. W cenie nabycia można uwzględnić również koszty związane bezpośrednio z dokonanym zakupem, takie jak koszty transportu, ubezpieczenia, montażu, instalacji czy uruchomienia.
• koszt wytworzenia - w przypadku nabycia dodatniej wartości firmy. Koszt wytworzenia należy rozumieć jako różnicę między ceną nabycia jednostki a niższą od wartości rynkowej przyjętych aktywów netto.
• wartość rynkowa z dnia nabycia - w przypadku nieodpłatnego otrzymania wartości, na przykład w drodze umowy darowizny czy przez otrzymanie spadku. Wartość początkową określa się w oparciu o wartość rynkową z dnia nabycia, jeśli umowa nie określa wartości niższej.
• wartość z daty wniesienia, ale nie wyższa niż wartość rynkowa - w przypadku aportu do spółki.

Późniejsza wycena wartości niematerialnych i prawnych polega pomniejszeniu wartości początkowej o:

• odpisy amortyzacyjne,
• odpisy umorzeniowe,
• ewentualne odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

Wartość początkowa wartości niematerialnych i prawnych ulega zmniejszeniu na skutek ich zużywania lub upływu czasu. Rozpoczęcie amortyzacji może zacząć się najwcześniej po przyjęciu danego składnika do wykorzystywania, a jej zakończenie może nastąpić najpóźniej w czasie zrównania wartości danego składnika z wartością początkową bądź dany składnik zostanie wycofany.

Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych

Zgodnie z przepisami podatkowymi, od wartości niematerialnych i prawnych można dokonywać odpisów amortyzacyjnych, jeśli te wartości:

• stanowią własność albo współwłasność podatnika,
• zostały przyjęte do odpłatnego użytkowania z równoczesnym zaliczeniem do składników majątku podatnika.

Odpisów amortyzacyjnych możesz dokonywać od wartości początkowej wartości niematerialnych i prawnych już od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym daną wartość wprowadzono do ewidencji. Odpisy możesz naliczać jednorazowo na koniec roku podatkowego albo miesięcznie lub kwartalnie. Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych trwa do momentu zrównania odpisów amortyzacyjnych i wartością początkową.

Dokonywanie odpisów amortyzacyjnych powoduje zmniejszenie podstawy opodatkowania, dzięki czemu jako przedsiębiorca zapłacisz niższy podatek dochodowy. Wysokość odpisów amortyzacyjnych zależy od wartości początkowej środków podlegających amortyzacji, od metody amortyzacji oraz od tego, jak często będziesz dokonywał odpisów amortyzacyjnych.

Będąc przedsiębiorcą, który chce amortyzować wartości niematerialne i prawne, masz obowiązek samodzielnie ustalić metodę, stawkę amortyzacji oraz czas dokonywania odpisów. Dzięki temu masz możliwość dostosować odpisy amortyzacyjne do swojej polityki kosztów prowadzonej w swojej firmie. Musisz jednak pamiętać o pewnych ograniczeniach wprowadzonych przez przepisy podatkowe, które dotyczą minimalnych okresów dokonywania odpisów amortyzacyjnych dokonywanych dla wartości niematerialnych i prawnych:

• 24 miesiące - dla licencji na programy komputerowe, dla praw autorskich, na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych;
• 36 miesięcy - amortyzacja od poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych;
• 60 miesięcy - od pozostałych wartości niematerialnych i prawnych.

Warto również dodać, że niektóre wartości niematerialne i prawne są wyłączone z obowiązku amortyzowania. Należą do nich przede wszystkim:

• prawo użytkowania wieczystego gruntów,
• oddane do nieodpłatnego używania składniki,
• niektóre budynki lub lokale mieszkalne,
• dzieła sztuki,
• eksponaty muzealne.

Nieco więcej na temat amortyzacji przeczytasz tutaj:
- Co to jest amortyzacja i na czym polega amortyzacja środków trwałych?
- Amortyzacja w firmie

Bilans i ewidencja a wartości niematerialne i prawne

Wartości niematerialne i prawne pomniejszone o dokonane odpisy amortyzacyjne wykazuje się w bilansie określającym stan majątku przedsiębiorstwa. Wartości niematerialne i prawne umieszcza się w bilansie z podziałem na:

1. koszty zakończonych prac rozwojowych,
2. wartość firmy,
3. inne wartości niematerialne i prawne,
4. zaliczki na wartości niematerialne i prawne.

Ponadto, posiadając w firmie środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, jesteś zobowiązany do prowadzenia ich odpowiedniej ewidencji. Powinny w niej znaleźć się:

• liczba porządkowa,
• data nabycia,
• data przyjęcia do używania,
• określenie dokumentu stwierdzającego nabycie,
• określenie wartości niematerialnej i prawnej,
• wartość początkowa,
• stawka amortyzacyjna,
• kwota odpisów amortyzacyjnych.

Ulepszenie i likwidacja wartości niematerialnych i prawnych

Zgodnie z przepisami prawa, wartości niematerialne i prawne, w przeciwieństwie do środków trwałych, nie mogą być ulepszane. Wydatki ponoszone na aktualizację czy modernizację wartości niematerialne i prawne w pewnym sensie je ulepszają, ale należy je uznać za nową wartość niematerialną i prawną. Oznacza to, że rzeczywista ich wartość nie zwiększy się.

Do likwidacji wartości niematerialnych i prawnych powinno dojść wówczas, gdy nie będą już one używane w firmie. W takim przypadku należy sporządzić protokół likwidacji wartości niematerialnych i prawnych. Może zdarzyć się również sytuacja, przez którą utracisz prawo do korzystania z jakiejś konkretnej wartości niematerialnej i prawnej. W takim przypadku nie ma potrzeby przeprowadzania likwidacji, ponieważ dana wartość automatycznie przestaje być majątkiem firmy i należy ją po prostu wykreślić.

W razie likwidacji, pamiętaj o tym, aby niezamortyzowaną część wartości niematerialnej i prawnej zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów.

Gotowe biznesplany

Planujesz założyć firmę?
Kup przykładowy biznesplan!

Cena już od: 29 zł

Zobacz listę biznesplanów  ›

lub

Zleć napisanie wniosku do  Urzędu Pracy  ›

Zobacz także artykuły podobne:

Jak założyć sklep tradycyjny?

Jaki rodzaj księgowości wybrać dla firmy?

Jak założyć firmę zarządzającą nieruchomościami?

RODO - co to jest i kogo dotyczy