Aktywa i pasywa - definicja, przykłady i ich rodzaje

Ostatnia aktualizacja: 2018-09-27  |  Średni czas czytania: 06:47
Aktywa i pasywa to zagadnienia księgowe, które dotyczą każdej firmy zobowiązanej do prowadzenia pełnej księgowości. Dzieje się tak, bo oba pojęcia składają się na najważniejsze sprawozdanie z działalności firmy, jakim jest bilans. W tym artykule dowiesz się czym są aktywa i pasywa, czym się od siebie różnią oraz jak sporządzić bilans z działalności firmy.
Aktywa i pasywa - definicja, przykłady i ich rodzaje

Czym są aktywa?

Definicja aktywów brzmi w sposób następujący:
Aktywa to „kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”.

Definicję aktywów znajdziesz w ustawie o rachunkowości dostępnej na stronie sejmu: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19941210591/U/D19940591Lj.pdf

Przykłady aktywów:

  • licencje na oprogramowanie do budowy serwisu internetowego;
  • urządzenia biurowe niezbędne do rozpoczęcia działalności gospodarczej;
  • środki finansowe wniesione na działalność firmy;
  • należności za sprzedane towary lub usługi.

Rodzaje aktywów

Środki gospodarcze, w tym aktywa, klasyfikuje się według możliwości upłynnienia ich w gotówkę. Zgodnie z klasyfikacją stopnia płynności, w bilansie możemy wyróżnić aktywa trwałe, które w krótkim czasie nie są do zamienienia w gotówkę, oraz aktywa obrotowe.

Aktywa trwałe

Aktywa trwałe - są to zasoby, które pozostają w firmie przez okres powyżej 12 miesięcy od dnia bilansowego. Aktywa trwałe charakteryzują się tym, że mają niski stopień płynności. Możemy je podzielić na:

  • wartości niematerialne i prawne - zgodnie z ustawą o rachunkowości są to nabyte przez firmę i zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe, które nadają się do gospodarczego wykorzystania przez okres dłuższy niż rok. Taka definicja oznacza, że do wartości materialnych i prawnych możemy zaliczyć rzeczy nabyte i wniesione do przedsiębiorstwa w formie aportu lub otrzymane jako darowizna. Nie możemy natomiast do tej grupy zaliczyć wartości niematerialnych oraz prawnych, które zostały wytworzone w przedsiębiorstwie.

    Ustawa o rachunkowości wskazuje również co należy do wartości niematerialnych i prawnych. W tej grupie znajdują się:

    • autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje i koncesje;
    • prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych;
    • know-how.

    W przypadku wartości niematerialnych i prawnych oddanych do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu, wartości niematerialne i prawne zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy. Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabytą wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych.

  • rzeczowe aktywa trwałe - są to środki trwałe oraz środki trwałe w budowie.

    Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Do środków trwałych zalicza się:

    • nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynku, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego;
    • maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy;
    • ulepszenia w obcych środkach trwałych;
    • inwentarz żywy.

    Środki trwałe w budowie to natomiast środki trwałe zaliczane do aktywów w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego.

  • należności długoterminowe - do należności długoterminowych zalicza się wszelkie należności firmy, które wynikają z innych niż dostawa towarów i usług, których termin płatności jest dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.
  • inwestycje długoterminowe - inwestycje to aktywa posiadane w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu osiągnięcia tych korzyści. Do inwestycji długoterminowych zaliczamy:
    • nabyte papiery wartościowe długoterminowe,
    • udziały w spółce z o.o.,
    • udzielone pożyczki długoterminowe,
    • lokaty bankowe długoterminowe.
  • Aktywa obrotowe

    Aktywa obrotowe - jest to ta część aktywów firmy, które w przypadku:

    • aktywów rzeczowych - są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 6 miesięcy. Aktywa rzeczowe obrotowe to materiały nabyte w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu odprzedaży w stanie nieprzetworzonym. Poza tym do rzeczowych aktywów obrotowych zalicza się produkcję w toku, czyli produkty i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwo, które na dany dzień nie są zakończone, czyli są w toku;
    • aktywów finansowych - są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa pieniężne.
      Do finansowych aktywów obrotowych, jeżeli są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa pieniężne, należą:
      • aktywa pieniężne, czyli krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy, w tym środki finansowe umieszczone w kasie przedsiębiorstwa lub na rachunkach bankowych;
      • instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, czyli kontrakty, z których wynika prawo do majątku spółki oraz zobowiązanie się firmy do wyemitowania lub dostarczania własnych instrumentów kapitałowych (w szczególności chodzi o udziały, warranty czy opcje na akcje własne);
      • prawo do otrzymywania aktywów pieniężnych;
      • prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.
    • należności krótkoterminowych - obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.
    • rozliczeń międzyokresowych - trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. W aktywach obrotowych jako czynne rozliczenia międzyokresowe umieszcza się koszty poniesione w okresie sprawozdawczym, ale takie, które dotyczą przychodu okresu przyszłego. Wydatek taki musi jednak spełniać zasady zaliczania kosztów jako aktywa bilansu, czyli musi odzwierciedlać zdarzenie przeszłe, posiadać określoną wartość i w przyszłości mieć wpływ na osiągane przychody przedsiębiorstwa.

    Czym są pasywa?

    Pasywa to źródło pochodzenia środków gospodarczych, czyli są to takie źródła finansowania, które wskazują na to kto wyposażył firmę w odpowiednie środki.

    Przykłady pasywów:

    • kapitał zakładowy - jest zaliczany do pasywów, ponieważ wskazuje na źródło finansowania aktywów firmy aż do momentu osiągnięcia pierwszych przychodów;
    • zobowiązanie finansowe, np. zamiar zakupienia usług informatycznych niezbędnych do uruchomienia serwisu internetowego - zobowiązanie do zakupu zalicza się więc do pasywów.

    Co zaliczamy do pasywów?

    Pasywa charakteryzują źródła finansowania aktywów, czyli pokazują z jakich źródeł przedsiębiorstwo pozyskało środki na zakup aktywów.

    Pasywa dzielą się na dwie grupy:

    Kapitał własny

    Kapitał własny nie jest jednolity - w jego strukturach wyodrębnia się różne pod względem pochodzenia i możliwości wykorzystania następujące pozycje:

    • Kapitał podstawowy (kapitał zakładowy) - jest to najistotniejszy kapitał własny. Wysokość kapitału podstawowego ustala się w umowie spółki i w ten sposób ustaloną wpisuje się do rejestru. Inaczej mówiąc, kapitał podstawowy jest wkładem właścicieli w majątek spółki po to, żeby miała ona środki na rozpoczęcie działalności. Może być on wniesiony w postaci pieniężnej, bądź niepieniężnej - w postaci aportów.
    • Kapitał zapasowy - może powstać na dwa sposoby - albo z nadwyżki ceny nad wartością nominalną akcji albo w trakcie działania spółki, kiedy kapitał zapasowy jest zwiększany co roku przez zatrzymywaną przez spółkę część zysku netto.
    • Kapitał z aktualizacji wyceny - powstaje na skutek przeszacowania środków trwałych i inwestycji długoterminowych.
    • Kapitały rezerwowe - mogą tworzyć spółki akcyjne w celu pokrycia strat lub zobowiązań.

    Kapitał obcy

    Kapitał obcy to kapitał, który został oddany do dyspozycji przedsiębiorstwa na określony czas, po którego upływie powinien być zwrócony. Jeżeli kapitał ten został oprocentowany (bo jest to na przykład pożyczka, kredyt czy obligacja), to korzystanie z niego będzie wiązać się z kosztami w postaci odsetek, czyli wynagrodzenia za korzystanie z niego. Dopóki kapitał obcy nie zostanie zwrócony, jest on więc zobowiązaniem.

    Kapitałem obcym mogą być:

    • kredyty bankowe,
    • zobowiązania wobec dostawców,
    • środki uzyskane z pożyczek,
    • zobowiązania publicznoprawne - na przykład pozyskane z budżetu państwa,
    • zobowiązania wobec pracowników,
    • zobowiązania wynikające z papierów wartościowych.

    Kapitał obcy możemy podzielić na zobowiązania długoterminowe (o terminie spłaty powyżej jednego roku od dnia bilansowego) oraz zobowiązania krótkoterminowe (o terminie spłaty do jednego roku od dnia bilansowego).

    Bilans rachunkowy, czyli zestawienie aktywów i pasywów

    Bilans to kluczowe sprawozdanie finansowe firmy. Stanowi on wykaz aktywów i pasywów w określonym momencie czasu, co oznacza, że sprawozdanie to nie przedstawia sytuacji w określonym czasie, a przedstawia stan firmy na konkretny dzień.

    Bilans obowiązkowo sporządzany jest na zakończenie roku obrotowego, jednak oprócz tego dnia, bilans można sporządzić w dowolnym momencie. Sporządzanie bilansu co najmniej dwa razy w roku pozwala na określenie sytuacji firmy - czy następuje poprawa, czy pogorszenie jej stanu majątkowego.

    Elementy bilansu

    Prawidłowo sporządzony bilans powinien zawierać następujące elementy:

    • nazwę i adres jednostki, dla której bilans jest sporządzany,
    • dzień bilansowy, czyli dzień, w którym bilans jest sporządzany,
    • wyszczególnione pozycje i grupy aktywów wraz z podaniem ich wartości całkowitej,
    • wyszczególnione pozycje i grupy pasywów wraz z podaniem ich wartości całkowitej,
    • suma bilansowa aktywów i pasywów,
    • data i miejsce, w którym bilans został sporządzony,
    • podpis osoby, która bilans sporządziła i kierownika danej jednostki.

    Zasada równowagi finansowej to najważniejsza zasada w bilansie. Zgodnie z nią, suma aktywów musi być równa sumie pasywów - jeżeli równość nie wychodzi, oznacza to, że bilans sporządzony jest niepoprawnie.

    Struktura bilansu

    Według załącznika nr 1 ustawy o rachunkowości, sprawozdanie finansowe ma następującą strukturę:

    ................................
    (nazwa jednostki)

    BILANS

    Sporządzony na dzień ...................

    Aktywa Pasywa
    1. Aktywa trwałe
      1. Wartości niematerialne i prawne
        1. Koszty zakończonych prac rozwojowych
        2. Wartość firmy
        3. Inne wartości materialne i prawne
      2. Rzeczowe aktywa trwałe
        1. Środki trwałe
          1. grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego)
          2. budynku, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej
          3. urządzenia techniczne i maszyny
          4. inne środki trwałe
        2. środki trwałe w budowie
      3. Należności długoterminowe
      4. Inwestycje długoterminowe
        1. Nieruchomości
        2. Wartości niematerialne i prawne
        3. Długoterminowe aktywa finansowe
          1. Udziały lub akcje
          2. Inne papiery wartościowe
          3. Udzielone pożyczki
          4. Inne długoterminowe aktywa finansowe
        4. Inne inwestycje długoterminowe
    2. Aktywa obrotowe
      1. Zapasy
        1. Materiały
        2. Półprodukty i produkty w toku
        3. Produkty gotowe
        4. Towary
      2. Należności krótkoterminowe
        1. Z tytułu dostaw i usług o okresie spłaty:
          1. Do 12 miesięcy
          2. Powyżej 12 miesięcy
        2. Z tytułu podatków, ceł, dotacji, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych i innych świadczeń
        3. Inne
      3. Inwestycje krótkoterminowe
        1. Krótkoterminowe aktywa finansowe
          1. Udziały lub akcje
          2. Inne papiery wartościowe
          3. Udzielone pożyczki
          4. Inne krótkoterminowe aktywa finansowe
          5. Środki pieniężne i inne aktywa finansowe
        2. Inne inwestycje krótkoterminowe

    Aktywa razem:

    ....................................
    (data sporządzenia)

    1. Kapitał (fundusz) własny
      1. Kapitał podstawowy
      2. Kapitał zapasowy
      3. Kapitał z aktualizacji wyceny
      4. Pozostałe kapitały rezerwowe
      5. Zysk (strata) netto z lat ubiegłych
      6. Zysk (strata) netto
    2. Zobowiązania
      1. Zobowiązania długoterminowe
        1. Kredyty i pożyczki
        2. Z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych
        3. Inne zobowiązania finansowe
        4. Inne
      2. Zobowiązania krótkoterminowe
        1. Kredyty i pożyczki
        2. Z tytułu dłużnych papierów wartościowych
        3. Inne zobowiązania finansowe
        4. Z tytułu dostaw i usług o okresie wymagalności
          1. Do 12 miesięcy
          2. Powyżej 12 miesięcy
        5. Zobowiązania wekslowe
        6. Z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń
        7. Z tytułu wynagrodzeń
        8. Inne
        9. Fundusze specjalne

    Pasywa razem:

    ....................................
    (podpis)

    Bilans w formie uproszczonej

    Bilans w formie uproszczonej mogą sporządzać firmy, które spełniają określone kryteria. Sporządzenie uproszczonego bilansu oznacza, że w rocznym raporcie dana firma może wykazać informacje w ograniczonym zakresie. I tak bilans w formie uproszczonej mogą sporządzać jednostki, które w roku obrotowym, za który sporządzany jest bilans oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, nie osiągnęły dwóch z następujących trzech wielkości:

    • średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etapy nie wyniosło więcej niż 50 osób;
    • suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego nie przekroczyła równowartości 2 000 000 euro;
    • przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów oraz operacji finansowych nie przekroczyły równowartości 4 000 000 euro.

    Oceń ten artykuł:


    Zobacz także artykuły podobne:

Przydatne linki: