Franczyza - co to jest, jakie są jej rodzaje i jak działa?
Co to jest franczyza?
Franczyza (ang. franchising) to forma prowadzenia działalności gospodarczej polegająca na współpracy dwóch przedsiębiorców. Jeden z nich (franczyzodawca) ma rozpoznawalną firmę o przetestowanym modelu biznesowym i udziela drugiemu przedsiębiorcy (franczyzobiorcy) niezbędnej wiedzy, technologii oraz prawa do korzystania ze swojej marki, w zamian za określone wynagrodzenie.
Pomiędzy przedsiębiorcami zawierana jest tak zwana umowa franczyzy, na podstawie której franczyzodawca upoważnia franczyzobiorcę do korzystania ze swojej nazwy, logo czy know-how (wiedzy dotyczącej prowadzenia danego przedsiębiorstwa).
W zamian za to franczyzodawca otrzymuje określone w umowie udziały w zyskach, które zostaną wygenerowane w ramach działalności franczyzobiorcy. Zazwyczaj franczyzodawca oprócz prawa do korzystania z marki czy know-how swojego przedsiębiorstwa, oferuje franczyzobiorcy konkretną pomoc i dzieli się swoim doświadczeniem. Dzięki temu otwarcie firmy jako franczyzobiorca wiąże się ze znacznie mniejszym ryzykiem niż otwarcie firmy na własną rękę.
Aby lepiej zrozumieć czym jest franczyza, pomyśl o najbliższej restauracji McDonalds lub sklepie Wólczanka - m.in. te firmy funkcjonują w oparciu o model franczyzowy. Dzięki franczyzie możesz założyć w swoim mieście firmę z rozpoznawalną marką i wysokiej jakości produktem lub usługą.
Ciekawostka:
Na polskim rynku działa ponad 1 000 konceptów franczyzowych, więc wybór idealnej dla Ciebie franczyzy jest ogromny!
Franczyza a franszyza - czyli błedy w nazewnictwie
W kontekście definicji franczyzy warto powiedzieć o dwóch terminach, które są do siebie niezwykle podobne, czyli o franczyzie i franszyzie.
Franczyza jest konkretnym modelem prowadzenia biznesu.
Franszyza zaś to termin używany w branży ubezpieczeniowej i oznacza ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela. Funkcjonuje franszyza integralna, czyli określona w umowie minimalna wartość szkody, za którą ubezpieczyciel nie odpowiada oraz franszyza redukcyjna, czyli udział własny w szkodzie - polega ona na zmniejszeniu odszkodowania o określoną kwotę.
Jak widzisz, pomimo że te dwa terminy brzmią bardzo podobnie, to znaczeniowo są od siebie bardzo odległe. Należy uważać, aby ich ze sobą nie mylić.
Franczyza - podstawowe pojęcia
Aby lepiej zrozumieć czym jest franczyza i w jaki sposób działa, zapoznaj się z jej podstawowymi pojęciami:
| Pojęcie | Wyjaśnienie |
|---|---|
| Franczyza (franchising) | Model prowadzenia działalności gospodarczej oparty na udzielaniu licencji na prowadzenie swojego biznesu innemu przedsiębiorcy. |
| Franczyzodawca | Osoba lub firma, która udziela licencji na korzystanie z jej marki. |
| Franczyzobiorca | Osoba lub firma, która otrzymuje prawo do prowadzenia działalności pod marką franczyzodawcy. |
| System franczyzowy | Sieć niezależnych podmiotów gospodarczych, które oferują produkty lub usługi pod tą samą marką. |
| Pakiet franczyzowy/licencja franczyzowa | Kompletna koncepcja prowadzenia działalności gospodarczej, w skład której wchodzą: znak towarowy, know-how, podręcznik operacyjny, usługi świadczone przez franczyzodawców oraz opłaty franczyzowe. |
| Umowa franczyzowa/franczyzy | Umowa, która opisuje prawa i obowiązki franczyzodawcy oraz franczyzobiorcy. |
| Podręcznik operacyjny | Spis zasad prowadzenia działalności gospodarczej w formie franczyzy. |
| Opłata franczyzowa = royalty fee | Opłata, którą franczyzobiorca uiszcza regularnie (zazwyczaj co miesiąc) na rzecz franczyzodawcy. Zazwyczaj stanowi określony procent zysków lub obrotów. |
| Opłata licencyjna | Jednorazowa opłata franczyzobiorcy na rzecz franczyzodawcy, zazwyczaj: za prawo do korzystania ze znaku towarowego, za szkolenia potrzebne do otwarcia swojego lokalu, za działania promocyjne i marketingowe. |
| Know-how | Konkretna wiedza z zakresu danej dziedziny, zazwyczaj: metoda prowadzenia przedsiębiorstwa lub metoda produkcji. |
| Znak towarowy | Oznaczenie przedsiębiorstwa, zazwyczaj: nazwa i logo danej firmy. |
Rodzaje franczyzy
Franczyzę można podzielić ze względu na kilka kryteriów:
- rodzaj działalności
- rodzaj know-how przekazywanego przez franczyzodawców
- organizacja systemu franczyzowego
1. Franczyza - podział ze względu na rodzaj działalności
Franczyza handlowa (dystrybucyjna)
W tym rodzaju franczyzy franczyzobiorca sprzedaje asortyment towarów udostępniany mu przez franczyzodawcę, czyli zajmuje się działalnością handlową.
Oprócz wyboru asortymentu franczyzodawca udostępnia franczyzobiorcy swoje znaki towarowe, wiedzę sprzedażową, wizualizację punktu handlowego, wiedzę z zakresu marketingu, obsługi klienta i merchandisingu (sposobu wystroju punktu handlowego i korzystnej prezentacji towarów w celu przyciągnięcia jak największej ilości klientów).
Specjalnym modelem franczyzy handlowej jest franczyza depozytowa. W jej przypadku franczyzobiorca nie kupuje produktów od franczyzodawcy, ale dostaje je w depozyt. Produkt jest własnością franczyzodawcy aż do momentu kupienia go przez klienta. Franczyzobiorca jest swego rodzaju pośrednikiem transakcji, a jego zarobki są uzależnione od wartości i ilości sprzedanego towaru.
Typowe branże, które korzystają z tego modelu franczyzy to: branża odzieżowa i obuwnicza, branża artykułów spożywczych i przemysłowych, branża kosmetyczna, stacje paliw czy apteki.
Franczyza usługowa
W ramach franczyzy usługowej franczyzobiorca otrzymuje od franczyzodawcy prawo do korzystania z jego znaków towarowych oraz dostęp do receptur, technicznego oprogramowania i sposobów wykonywania konkretnej usługi, a także wsparcie w aranżacji punktu usługowego i szkolenia personelu w zakresie obsługi klienta.
Najpopularniejsze branże, które działają w modelu franczyzy usługowej, to branża restauracyjna, edukacyjna czy finansowo-bankowa.
2. Franczyza - podział ze względu na rodzaj know-how przekazywanego franczyzobiorcy
Franczyza dystrybucji produktu
To rodzaj franczyzy, który polega na współpracy pomiędzy firmami na zasadzie dostawca - sprzedawca. W tym modelu franczyzy dostawcą jest franczyzodawca, a sprzedawcą - franczyzobiorca.
Zakładając firmę w modelu franczyzy dystrybucyjnej, dostaniesz od swojego franczyzodawcy prawo do korzystania z jego marki oraz towary, którymi będziesz handlował lub wiedzę z zakresu wykonywania konkretnych usług. Nie dostaniesz natomiast rozbudowanego wsparcia, planów marketingowych czy operacyjnych.
Taki rodzaj franczyzy sprawdza się w przypadku sprzedaży produktów, na przykład w sprzedaży samochodów czy ubrań. Ponadto jest wykorzystywany, gdy franczyzodawcy zależy na szybkim rozwoju swojej sieci franczyzowej i często stopniowo ewoluuje do modelu, który omawiamy poniżej, czyli do franczyzy koncepcji działalności.
Franczyza koncepcji działalności
W tym modelu franczyzobiorca oprócz prawa do korzystania ze znaków towarowych oraz asortymentu towarów czy usług, otrzymuje pełen dostęp do know-how oraz wsparcie ze strony franczyzodawcy. Franczyzodawca sprzedaje Ci swoją metodę prowadzenia biznesu, szkoli Cię, udostępnia plan marketingowy i podręcznik operacyjny.
Cztery powyżej wymienione rodzaje franczyzy często są ze sobą mylone (szczególnie franczyza dystrybucyjna z franczyzą dystrybucji produktu). W poniższej tabeli znajdziesz różnice pomiędzy tymi systemami:
| Rodzaje franczyzy | |||
|---|---|---|---|
| Ze względu na rodzaj działalności | Ze względu na zakres know-how | ||
| Franczyza handlowa (dystrybucyjna) | Franczyza usługowa | Franczyza dystrybucji produktu | Franczyza koncepcji działalności |
| Sprzedajesz towary i dostajesz od franczyzodawcy potrzebne do tego know-how. | Sprzedajesz usługi i dostajesz od franczyzodawcy potrzebne do tego know-how. | Sprzedajesz towary lub usługi, ale otrzymujesz jedynie prawo do korzystania ze znaku towarowego i asortyment towarów/sposób świadczenia usług, bez pełnego dostępu do know-how. | Sprzedajesz towary lub usługi i otrzymujesz pełen dostęp do know-how franczyzodawcy. |
3. Franczyza - podział ze względu na organizację systemu
Franczyza bezpośrednia
Ten system franczyzowy polega na zawarciu umowy bezpośrednio pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą. Franczyzodawca sam udziela licencji oraz sam kontroluje wykonywanie umowy przez franczyzobiorcę, a także bezpośrednio pomaga swojemu franczyzobiorcy w prowadzeniu interesów.
Franczyza wielokrotna
W ramach tego systemu franczyzobiorca może prowadzić więcej niż jedną jednostkę franczyzową, zazwyczaj na określonym terytorium. Zazwyczaj franczyzobiorca zobowiązuje się do utworzenia określonej liczby punktów sieci w określonym czasie. Taka forma franczyzy została stworzona w celu zminimalizowania przez franczyzodawcę liczby swoich franczyzobiorców, jednak nie kosztem ilości punktów sieci franczyzowej.
Najprościej mówiąc, we franczyzie wielokrotnej franczyzobiorca prowadzi więcej niż jeden punkt franczyzowy.
Masterfranczyza (subfranczyza)
Masterfranczyza polega na tym, że franczyzobiorca posiada wyłączność na korzystanie z pakietu franczyzowego w prowadzeniu działalności na określonym terytorium.
Czym masterfranczyza różni się od franczyzy wielokrotnej?
Przede wszystkim, w tym modelu franczyzobiorca przejmuje wiele obowiązków franczyzodawcy i ma dużo więcej swobody w działaniu. Sam może rekomendować pewne zmiany w działaniu sieci franczyzowej i w umowie franczyzowej oraz może je wprowadzać po uprzedniej zgodzie franczyzodawcy.
Tego typu system franczyzowy jest szeroko wykorzystywany we franczyzach międzynarodowych, w których główny franczyzodawca nie jest w stanie sam kontrolować wszystkich franczyzobiorców. Ponadto normy prawne i uwarunkowania gospodarcze w różnych krajach różnią się od siebie, dlatego warto wtedy postawić na system masterfranczyzy.
Przedstawicielstwo regionalne
Większe sieci franczyzowe mogą również wybrać system organizacji oparty na przedstawicielach regionalnych, czyli na osobach lub firmach, które w danym regionie wyszukują dla nich franczyzobiorców. Przedstawiciel regionalny tylko wyszukuje i pośredniczy w kontakcie franczyzowym - umowa franczyzy, wszelkie prawa i obowiązki oraz wszelkie opłaty wiążą franczyzodawcę z franczyzobiorcą.
W celu ułatwienia Ci rozróżnienia poszczególnych franczyz streściliśmy najważniejsze różnice pomiędzy nimi w formie tabeli:
| Podział franczyzy ze względu na organizację systemu | |||
|---|---|---|---|
| Franczyza bezpośrednia | Franczyza wielokrotna | Masterfranczyza (subfranczyza) | Przedstawicielstwo regionalne |
| Umowa zawierana bezpośrednio pomiędzy franczyzobiorcą a franczyzodawcą. | Franczyzobiorca tworzy więcej niż jedną jednostkę franczyzową. | Franczyzobiorca ma wyłączność otwierania punktów franczyzowych na danym terytorium (najczęściej w obrębie danego państwa) oraz posiada dość dużą swobodę w działaniu i może wpływać na zmianę umowy franczyzowej. | Przedstawiciel regionalny wyszukuje dla franczyzodawcy potencjalnych franczyzobiorców na danym terytorium. |
Gotowe biznesplany
Planujesz założyć firmę?
Kup przykładowy biznesplan!
Cena już od: 29 zł
Zobacz listę biznesplanów ›lub
Zleć napisanie wniosku do Urzędu Pracy ›Oceń ten artykuł:
